Inleiding
Soldaat van Oranje – De Musical
De tentoonstelling
Soldaat van Oranje – De Musical educatieproject
Educatief concept
Nieuwe educatievoorstellingen

 

INLEIDING

“Met onze voorstelling willen we dat ook nieuwe generaties zich de belangrijke vraag stellen: Als wij niets doen, wie doet het dan?”

– Initiatiefnemer Fred Boot –

Soldaat van Oranje – De Musical bestaat in oktober vier jaar en nog steeds speelt de productie, met inmiddels meer dan 1,4 miljoen bezoekers, elke voorstelling voor een uitverkochte zaal. Maar wat maakt deze voorstelling voor het Nederlandse publiek zo bijzonder? Waarom komen mensen van heinde en ver in zo grote getalen naar het desolate voormalig vliegveld Valkenburg bij Leiden? Waarom is deze voorstelling van bijna drie uur avond aan avond uitverkocht? Waarom gaat vrijwel iedereen geroerd en enthousiast naar huis?

Soldaat van Oranje – De Musical – doet iets bijzonders. De productie combineert overtuigend hightech theater met een persoonlijk verhaal over de gedeelde geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Door die combinatie wordt het publiek heel persoonlijk aangesproken en geroerd. Onwillekeurig volg je de karakters bij het maken van keuzes in oorlogstijd. En op een gegeven moment stel je ook jezelf de vraag: wat zou ik doen? Zou ik in het verzet kunnen gaan? Zou ik onderduikers in huis nemen?

Doordat Soldaat van Oranje – De Musical zo ongekend ‘binnenkomt’ en hele persoonlijke vragen stelt die ook vandaag nog relevant zijn, is de voorstelling buitengewoon geschikt voor een jonge generatie. Om het verhaal van de Tweede Oorlog door te vertellen, om de geschiedenis levend te houden, maar minstens zo belangrijk, om de persoonlijke dillema’s bloot te leggen waarmee je toen en nu geconfronteerd wordt: “Als wij niets doen, wie dan?”

Het afgelopen jaar klonk de roep steeds luider van mensen die de voorstelling gezien hadden: “Hier moeten alle scholieren van Nederland naartoe!” De producenten van Soldaat van Oranje hebben daarom in 2012 een pilot georganiseerd voor een educatief project waarbij scholieren, na een voorbereiding op school (met o.a. een lesbrief), de voorstelling en de tentoonstelling konden bezoeken. Uit het evaluatieonderzoek na afloop bleek dat de reacties van zowel de kinderen als hun docenten overweldigend positief waren.

De producent van Soldaat van Oranje – De Musical wil niets liever dan dat zoveel mogelijk middelbare scholieren de voorstelling gaan ervaren. Echter, vanwege de grote cast, de enorme investering in techniek en locatie is Soldaat van Oranje – De Musical een dure productie om dagelijks op de planken te brengen. Het publiek betaalt dan ook gemiddeld zo’n 70 euro per ticket. Voor een dergelijk bedrag kunnen scholieren nooit de voorstelling bezoeken.

De producent van Soldaat van Oranje – De Musical heeft daarom besloten om te zoeken naar wegen om dit ticketbedrag terug te brengen naar 15,75 euro per ticket. Allereerst worden de educatieve voorstellingen tegen de laagst mogelijke uitvoeringskosten aangeboden. Deze kosten hebben uitsluitend betrekking op het realiseren van de dagelijkse productie met een team van 150 medewerkers. Alle kosten voor onderzoek en ontwikkeling, voor voorbereiding, investering en winst zijn buiten beschouwing gelaten.

Maar desondanks zijn de dagelijkse uitvoeringskosten nog te hoog om tot 15,75 euro per ticket te komen. En daarom doet Stichting Educatieve Theaterprojecten, waar de producent het Educatieproject in onderbrengt, nu een beroep op een aantal fondsen.

 

Soldaat van Oranje – De Musical

Het verhaal
Als de Duitsers in 1940 Nederland binnenvallen, leeft de Leidse student Erik Hazelhoff Roelfzema met zijn Leidse vrienden een onbezorgd studentenleven. De dan ongeveer 23-jarige jongens realiseren zich al snel dat niets meer hetzelfde is. Vriendschap en liefde zijn niet langer vanzelfsprekend. De oorlog zet alles op zijn kop, alle verhoudingen op scherp. Iedereen moet zijn eigen keuzes maken…: Ga je vechten voor Vrijheid, Volk, Vaderland? Steek je je kop in het zand en studeer je door? Of kies je doelbewust voor de vijand?

Soldaat van Oranje – De Musical is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van één van de grootste verzetshelden uit onze vaderlandse geschiedenis: Erik Hazelhoff Roelfzema. Aan het begin van de oorlog ontsnapt Erik naar Engeland van waaruit hij zendapparatuur naar Nederland smokkelt en als piloot betrokken is bij bombardementen op Duitsland. Hij wordt adjudant van Koningin Wilhelmina en ontvangt voor zijn verzetswerk al tijdens de oorlog de Militaire Willemsorde, de hoogste Koninklijke onderscheiding.

Erik Hazelhoff Roelfzema schreef over zijn verzetswerk een boek dat beroemd is geworden onder de titel ‘Soldaat van Oranje’. Het boek werd in 1977 verfilmd met Rutger Hauer in de titelrol. Het verhaal van Soldaat van Oranje is behalve een spannend jongensboek, veel meer een verhaal over de keuzes die je als mens moet maken wanneer plotseling de omstandigheden dramatisch veranderen – zoals in een oorlog. Wat zou je doen in zo’n geval? Iedereen heeft andere afwegingen te maken en niet iedereen zal dan ook dezelfde keuze maken.

De Musical
Die combinatie van historisch ‘jongensboek’ en de diepere laag van het ‘keuzes maken’ motiveerde producent Fred Boot om juist dit verhaal naar het grote publiek van vandaag te brengen. Hij wilde dit bijzondere verhaal aan nieuwe generaties vertellen op een manier die uitstijgt boven een avondje entertainment; op een manier die binnenkomt en die binnen blijft. Eind 2004 ontstond het eerste contact tussen Fred Boot en Erik Hazelhoff Roelfzema. Een half jaar na deze eerste ontmoeting werd het idee omgezet in een officiële overeenkomst en kon Fred Boot gaan bouwen aan zijn droom. Er volgde een lange en intensieve periode van ontwikkelen, schrijven, schaven. Voor het script werd Edwin de Vries aangetrokken. Het Amerikaanse duo Tom Harriman en Pamela Phillips Oland was verantwoordelijk voor respectievelijk composities en liedteksten. Frans van Deursen vertaalde deze liedteksten naar het Nederlands. In 2008 werd theaterproducent Robin de Levita bij het project betrokken en werd Theu Boermans bereid gevonden om de regie op zich te nemen. Fred Boot, Robin de Levita en Theu Boermans en zijn vaste decorontwerper Bernhard Hammer hadden ondertussen een uniek concept voor de voorstelling ontwikkeld. Allereerst was er het uitgangspunt om de voorstelling op één aansprekende en historisch relevante locatie neer te zetten. Die locatie werd een grote hangaar op het voormalige militaire Vliegveld Valkenburg, vlakbij Leiden. In deze hangaar werd rondom een 360 graden draaiende theaterzaal het grootste theaterdecor ooit gebouwd. Met hulp van grote, schuivende projectie-wanden wordt voor de ogen van het publiek, bij elke scene een ander decor open geschoven: van het Leidse studentenhuis, via het paleis van de koningin, tot aan het strand met een echte zee.

Voor meer informatie over de voorstelling: www.soldaatvanoranje.nl

 

De Tentoonstelling

Het doorvertellen van het verhaal en mensen aan het denken zetten, dat is het uitgangpunt. Om die reden is er in de grote foyer van de Theaterhangaar een tentoonstelling ingericht onder de titel: ‘Morgen is vandaag. Kun jij kiezen in oorlogstijd?’ De tentoonstelling geeft achtergrondinformatie over de Tweede Wereldoorlog, maar de bezoeker wordt tegelijkertijd uitgedaagd om na te denken over keuzes in oorlogstijd.

De bezoeker krijgt op een dertien meter lange wand feitelijke informatie over Engelandvaarders. Wie waren deze mannen en vrouwen, wat waren hun achtergronden en wat motiveerde hen? Langs welke routes ontsnapten zij uit het bezette Nederland? En welke verhalen vertelden zij over Nederland? Daarnaast zijn in een aantal kasten persoonlijke verhalen uit bezet Nederland te zien en te beluisteren. Bij elke kast wordt de vraag gesteld, welke keuze de bezoeker zou maken onder druk van de oorlog.

De tentoonstelling is voorafgaand aan de voorstelling toegankelijk voor de bezoekers van de musical. Speciaal voor jongeren is er een begeleidende tentoonstellingwijzer met opdrachten gemaakt. De tentoonstelling is ontwikkeld door cultuureducatie specialist Karin Kievit en tentoonstellingsontwerper Peggy Osinga.

 

Soldaat van Oranje – De Musical Educatieproject

In zowel de musical als in de ondersteunende educatieve programma’s staat het persoonlijke verhaal centraal. Reële dilemma’s en keuzes worden aan de hand van inleefbare personages ten tonele gevoerd. En binnen deze context worden de deelnemende scholieren geconfronteerd met een serie persoonlijke vragen onder de noemer: “Wat zou jij doen in oorlogstijd? Zou jij eten stelen? Zou jij in het verzet gaan? Zou jij onderduikers verbergen?”

Het verhaal van Soldaat van Oranje is een verpersoonlijking van het verhaal van de Engelandvaarders. Maar het is tegelijkertijd ook het verhaal van een van de personages die de kant van de vijand kiest. Soldaat van Oranje schetst door de ogen van inleefbare persoonlijkheden de vele zijden van het verhaal van de Tweede Wereldoorlog. Juist door het verhaal te vertellen aan de hand van deze inleefbare personages en de persoonlijke vragen te stellen, komt de inhoud stevig binnen bij de doelgroep. Op deze manier vindt de overdracht van informatie plaats en wordt het nadenken over de thematiek geprikkeld.

Méér dan een Musical
“Soldaat van Oranje is méér dan een musical.” Dat zeggen de kranten en dat zegt het publiek. En dat was ook altijd de bedoeling van de initiatiefnemers. Het méér zit ‘m onder andere in het meerledige karakter van de productie. Soldaat van Oranje is enerzijds innovatief, knap gemaakt, hoogwaardig, onderscheidend, authentiek muziektheater – kunst dus – maar de productie is ook een manier om onze gedeelde geschiedenis dóór te geven aan nieuwe generaties. In die combinatie van kunst en het doorgeven van onze gedeelde geschiedenis ligt niet alleen het succes, maar ook de basis van het Educatieproject.

Pilot in 2012
In 2012 is een pilot educatieproject uitgevoerd waarbij ruim 2.000 scholieren op uitnodiging van Comité 4 en 5 mei en Soldaat van Oranje de voorstelling bijwoonden. Naar aanleiding van deze pilot heeft een stevige evaluatie plaatsgevonden, onder andere op basis van enquêtes onder scholieren en docenten. De feedback van de direct betrokken docenten en scholieren was vrijwel unaniem positief. Professionals uit het middelbaar onderwijs waren over het algemeen zeer te spreken over de impact die de productie op de kinderen had. De pilot leerde dat ook een zaal vol scholieren muisstil en geboeid de voorstelling van bijna drie uur konden meemaken. De pilot heeft inzicht verschaft en geleid tot de aanpak die nu wordt geïmplementeerd. Zo kon onder andere de doelgroep nauwkeuriger bepaald worden en ook het voortraject beter ontwikkeld worden. De pilot in 2012 en de evaluatie daarvan werd geheel gefinancierd door Soldaat van Oranje – De Musical.

Doelgroep
Het Soldaat van Oranje Educatieproject is primair gericht op de tweede en derde klassen van het voortgezet onderwijs (leeftijd 12 t/m 15 jaar). Het project is geschikt voor elk onderwijsniveau (vmbo/mavo, havo, vwo, gymnasium). Het project staat open voor scholen uit heel Nederland.

 

Educatief concept

Het educatieve concept voor het Soldaat van Oranje Educatieproject is ontwikkeld in nauwe samenwerking met cultuureducatie-specialist Karin Kievit. De basis van het concept staat op twee pijlers: de pijler van ‘het gesprek’ en de pijler van ‘de feiten’.

Het gesprek
In alles stimuleert het Educatieproject het gesprek over de hierboven genoemde thema’s. Ook de musical zélf is zo opgezet dat het publiek zichzelf en anderen vragen gaat stellen: Wat zou ik doen? Wat zou jij doen? Het met elkaar praten over deze vragen en thema’s en soms ook met elkaar in discussie gaan, is voor de scholieren in de doelgroep dé methode om de informatie en ervaring intenser te verwerken. Het educatieve concept sluit aan bij het onderwijscurriculum en houdt rekening met de beperkte speelruimte die (geschiedenis- maatschappijleer- en CKV) docenten binnen dat curriculum hebben. Ook houdt het project rekening met de beperkte tijd die docenten kunnen inruimen voor dergelijke externe projecten.

De feiten
Soldaat van Oranje – De Musical is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van Erik Hazelfhoff Roelfzema. Maar uiteraard is de musical ook deels een gedramatiseerd verhaal met respect voor en inachtneming van de historische feiten. Het Educatieproject legt de verbinding tussen dit verhaal en de feiten uit de Tweede Wereldoorlog en zoomt daarbij met name in op de Engelandvaarders. Ook de tentoonstelling schetst vooral de feiten en ook veel opdrachten voor de scholieren gaan over de feiten.

Drie elementen
Het educatieve traject wordt door de scholen grotendeels zélf uitgevoerd. Scholen kunnen daarbij hun gewenste en passende ‘educatiepakket’ samenstellen. De keuze voor de inhoud van dit pakket wordt door verschillende factoren bepaald: het onderwijsniveau, de beschikbare tijd, de achtergrond van de docent, het vak waarbinnen het project wordt aangeboden (geschiedenis, CKV, of maatschappijleer). De scholen krijgen ondersteunend educatiemateriaal en er is een educatieve website. Het educatieve concept bestaat ruwweg uit drie elementen:
• voorbereidingslessen
• bezoeken voorstelling
• verwerkingslessen

Voorbereidingslessen
De thematiek wordt geïntroduceerd op school. Afhankelijk van het schooltype en beschikbare tijd maken de scholieren verkenningen en opdrachten rond de thema’s Tweede Wereldoorlog, Verzet, Engelandvaarders, Onderduikers. Uiteraard wordt ook het verhaal van de Soldaat van Oranje, Erik Hazelhoff Roelfzema, geïntroduceerd. Op basis van deze verkenningen begint het gesprek in de klas.
Het educatieproject zorgt voor een docentenhandleiding / lesbrief met zowel algemene aanwijzingen als lessuggesties voor de verschillende niveaus. Meer informatie: www.alswijnietsdoen.nl. Het lezen van het boek ‘Soldaat van Oranje’ en/of het kijken van de film – plus de reflectie daarop – kunnen eveneens onderdeel zijn van de voorbereidingslessen. Sommige scholen (blijkt uit de pilot) zullen ook zélf nog voorbereidende en verdiepende programma’s aanbieden. Bijvoorbeeld een programma waarbij leerlingen hun grootouders (of ooms en tantes) interviewen over de oorlogs-periode.

Bezoeken voorstelling
Scholen bezoeken met de doelgroep-klassen Soldaat van Oranje – De Musical. Speciaal voor de scholen kunnen de aanvangstijden worden aangepast, zodat de scholieren na de lange voorstelling en terugrit toch redelijk op tijd weer thuis zijn. Tijdens de (soms lange) bustocht naar de TheaterHangaar kunnen docenten de DVD van de making-of van Soldaat van Oranje vertonen of de documentaire over de echte Erik Hazelfhoff Roelfzema laten zien. Na aankomst op het vliegveld kunnen de scholieren en hun begeleiders eventueel buiten (picknick) of in de TheaterHangaar een eigen lunch/maaltijd gebruiken of op eigen kosten, maar tegen gereduceerd tarief, een eenvoudige maaltijd in het restaurant nuttigen. Voorafgaand aan de voorstelling kan een aantal klassen (van scholen die daar op ingetekend hebben) de tentoonstelling ‘Morgen is vandaag’ bezoeken. Zij kunnen daar gebruikmaken van de bijbehorende tentoonstellingwijzer. Tijdens de pauze kunnen kinderen desgewenst individueel de tentoonstelling bekijken, de ervaring leert echter dat de meeste kinderen zo overrompeld zijn door het eerste deel van de voorstelling, dat zij vooral met anderen hun gedachten willen delen. En dat ‘delen’ – het met elkaar in gesprek gaan – is een belangrijke pijler onder het educatieve concept. De voorstelling Soldaat van Oranje duurt lang, bijna drie uur. Maar door vrijwel niemand wordt de voorstelling als lang ervaren. Ook voor deze doelgroep is de voorstelling niet te lang. Tijdens de terugreis wordt geen educatief programma aangeboden. De ervaring leert dat de kinderen te vol zijn van wat zij hebben meegemaakt en dat zij er vooral met elkaar over willen praten. Dat ‘delen van gedachten’ kunnen docenten eventueel begeleiden.

Verwerkingslessen
In de week na het bezoeken van de voorstelling vinden de reflecterende verwerkingslessen plaats op school. Hiervoor worden via de lesbrief en de website lessuggesties aangeboden. Afhankelijk van het onderwijs niveau en het betreffende vak, kunnen docenten deze suggesties gebruiken voor hun verwerkingslessen. De website speelt een belangrijke rol bij de verwerkingslessen. De website geeft de kinderen individueel of per groepje opdrachten en stelt vragen. Bovendien kunnen de kinderen hun reacties kwijt op het openbare Blog van de site. Bij de reflectie zijn ook weer de pijlers ‘het gesprek’ en ‘de feiten’ van belang. Praten over wat je hebt ervaren; wat het je deed. Maar ook nog eens terugkijken naar de feiten: het gevaar van verzet, de moed van Engelandvaarders, de alom aanwezige mogelijke verraders, de rol van de koningin, enzovoorts. Maar ook in deze reflecterende lessen zal de vraag naar voren komen uit een belangrijk lied uit de musical, de vraag waar mensen tijdens de Tweede Wereldoorlog mee worstelden en die nog altijd actueel is: “Als wij niets doen, wie dan?”

Evaluatie
Standaard zullen scholen worden gevraagd om deel te nemen aan de evaluatie van het project. Scholieren en docenten kunnen daartoe online de enquête invullen. De resultaten van deze enquête worden gebruikt voor de ontwikkeling van toekomstige producties. Tevens worden de resultaten gebruikt bij de verantwoording richting de deelnemende fondsen.

 

Nieuwe educatievoorstellingen

Wilt u op de hoogte gehouden worden van nieuwe educatievoorstellingen van Soldaat van Oranje – De Musical? Graag in onderstaand formulier uw gegevens achterlaten.